Ιδεολογήματα και ατοπήματα
στο βιβλίο της ιστορίας της Γ' γυμνασίου

Του Κωνσταντίνου Χολέβα,
Πολιτικού Επιστήμονος

Κατά τά τελευταῖα χρόνια μία μειοψηφία ἱστορικῶν καί διανοητῶν προσπαθεῖ νά ἐπιβάλει τίς ἰδεολογικές ἀντιλήψεις της καί τήν μονομερῆ θεώρηση τῶν γεγονότων στό ὄνομα τῆς μετανεωτερικότητος καί τῆς δῆθεν ἀπαλλαγῆς ἀπό τούς «ἐθνικούς μύθους». Στήν προσπάθειά τους αὐτή χρησιμοποιοῦν ἐπιλεκτικά καί μέ προκρούστειο τρόπο τίς ἱστορικές πηγές , ἐνῶ τίς περισότερες φορές δέν κρύβουν τίς πολιτικές ἤ ἄλλες σκοπιμότητες πού τούς καθοδηγοῦν (π.χ. βελτίωση τῶν ἑλληνοτουρκικῶν σχέσεων) . Στόν βωμό τῆς «μεταμοντέρνας» ἱστοριογραφίας ἀπαλείφονται, ψαλιδίζονται καί διαστρεβλώνονται οὐσιώδη συστατικά τῆς ἱστορικῆς ἐξελίξεως ὅπως ὁ ρόλος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἡ σημασία καί ἡ ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως, τό ἀντιστασιακό πνεῦμα τοῦ Ἕλληνα, ἡ αὐτοθυσία, τό μαρτύριο καί ὁ ἡρωισμός. Χαρακτηριστικό καί κραυγαλέο παράδειγμα τέτοιας ἱστοριογραφίας εἶναι τό ἀποσυρθέν βιβλίο Ἱστορίας, τό ὁποῖο διδάχθηκε στήν Στ΄ Δημοτικοῦ κατά τό σχολικό ἔτος 2006-2007. Φαίνεται, ὅμως, ὅτι σέ μικρότερο βαθμό τέτοια ἰδεολογήματα καί ἀτοπήματα ἐμφιλοχωροῦν καί σέ ἄλλα σχολικά βιβλία. Θά ἐπισημάνουμε στήν συνέχεια ὁρισμένα ἀτοπήματα στό νέο ἐγχειρίδιο Ἱστορίας τῆς Γ΄ Γυμνασίου, τό ὁποῖο διδάσκεται γιά πρώτη φορά ἐφέτος, δηλαδή κατά τό σχολικό ἔτος 2007 -2008.
Τό βιβλίο αὐτό συνεγράφη ἀπό τήν Εὐαγγελία Λούβη καί τόν Δημήτριο Ξιφαρᾶ καί σπεύδω νά σημειώσω ὅτι δέν περιέχει προκλητικούς χαρακτηρισμούς πού προσβάλλουν τήν ἱστορική ἀλήθεια καί τήν ἐθνική μας εὐαισθησία, ὅπως συνέβαινε μέ τό βιβλίο τῆς Στ΄ Δημοτικοῦ. Ἀνήκει, ὅμως στήν ἴδια σχολή ἱστορικῆς γραφῆς καί αὐτό φαίνεται ἀπό μία ἐνδεικτική σταχυολόγηση πού ἐπιχειροῦμε.
Α) Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί Διαφωτισμός. Στήν σελίδα 23 τοῦ ἐν λόγῳ σχολικοῦ βιβλίου ἀναγράφονται τά ἑξῆς κάτω ἀπό τόν τίτλο «Ὁ Ἑλληνισμός ἀπό τά μέσα τοῦ 18ου αἰ. ἕως τίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰ.».: «Ἡ ὀρθόδοξη ἐκκλησία, πού ἀναγνωριζόταν ἀπό τήν ὀθωμανική διοίκηση ὡς ἡ ἡγεσία ὅλων τῶν ὑπόδουλων χριστιανῶν, ἐναντιωνόταν στήν διάδοση τῶν διαφωτιστικῶν ἰδεῶν, ἐπειδή θεωροῦσε ὅτι μία ἐπανάσταση θά ἔθετε σέ κίνδυνο τήν ἴδια ἀλλά καί τόν ἑλληνισμό. Αὐτό, ὡστόσο δέν ἐμπόδισε ὁρισμένους κληρικούς νά υἱοθετήσουν διαφωτιστικές ἀντιλήψεις (Μεθόδιος Ἀνθρακίτης, περ. 1650- περ. 1736, Εὐγένιος Βούλγαρης, 1716 -1806) καί κάποιους νά δραστηριοποιηθοῦν ἐναντίον τῆς ὀθωμανικῆς κυραιρχίας». Ἡ συγκεκριμένη παράγραφος μᾶς δείχνει ὅτι γιά τούς συγγραφεῖς τοῦ βιβλίου τά πάντα καί οἱ πάντες ἀξιολογοῦνται ἀποκλειστικῶς καί μόνον μέ κριτήριο τήν στάση τους ἀπέναντι στόν Δυτικό Διαφωτισμό τοῦ 18ου αἰῶνος . Πρόκειται γιά ἰδεολογική μονομέρεια καί ἱστορικό ἀτόπημα, γιατί ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία κατά τήν ἐποχή ἐκείνη εἶχε διαμορφώσει τήν δική της πνευματική καί ἀπελευθερωτική ἰδεολογία καί δράση μέ βάση τήν δική της παράδοση. Αὐτή ἡ παράδοση εἴτε εἶναι ἄγνωστη εἴτε εἶναι ἀπορριπτέα ἀπό τούς συγγραφεῖς τοῦ βιβλίου. Ἀντιθέτως ὁ Στῆβεν Ράνσιμαν , ὁ Νίκος Σβορῶνος καί πολλοί ἄλλοι σοβαροί μελετητές παραδέχονται ὅτι κατά τά μαῦρα χρόνια τῆς δουλείας ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἦταν ἡ πρώτη καί κατευθυντήρια δύναμη πού διαφύλαξε τήν ἐθνική συνείδηση καί καθοδήγησε τά ἀπελευθερωτικά κινήμτα τῶν Ρωμηῶν.
Φυσικά ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἦταν ἐπιφυλακτική ἀπέναντι στόν εὐρωπαϊκό Διαφωτισμό λόγῳ τῶν ἀθεϊστικῶν τάσεων τῶν ἡγετῶν του. Δέν ἦταν ὅμως ἀντίθετη στήν προσπάθεια τοῦ Διαφωτισμοῦ νά ἐγκαθιδρύσει στοιχειώδη ἀνθρώπινα δικαιώματα. Μία δίκαιη ἐξιστόρηση τῶν γεγονότων θά ἔπρεπε νά ἐξηγεῖ στά παιδιά μας ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶχε τήν δική της πνευματικότητα κάι ἀγωνιστικότητα καί δέν εἶχε ἀνάγκη νά ἀντιγράφει ὁτιδήποτε ἐμφανιζόταν στήν Ἑσπερία. Ὅ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ὁ ὁποῖος εἶναι ἀνύπαρκτος γιά τούς συγγραφεῖς τοῦ βιβλίου, καλλιέργησε τό φρόνημα, τήν παιδεία καί τήν γλῶσσα ἀποτρέποντας τούς ἐξισλαμισμούς καί δίνοντας θάρρος μέ τίς προφητεῖες του καί μέ τήν θυσία του. Δέν χρειαζόταν νά γνωρίζει τά διδάγματα τοῦ Βολταίρου. Ἄνεγνωρίσθη ἀπό τήν συνείδηση τοῦ λαοῦ μας ὡς ὁ πρωταγωνιστής τῆς πνευματικῆς προετοιμασίας τοῦ 1821, ἀλλά τό σχολικό βιβλίο τόν ἀγνοεῖ. Προφανῶς δέν ταιριάζει στό προκρούστειο κουτάκι τοῦ «Δυτικοῦ Διαφωτιστῆ».
Στόν τομέα τῆς παιδείας καί τῆς ἀναβιώσεως τῶν κλασσικῶν γραμμμάτων ἠ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀνέπτυξε τόν δικό της Νεοελληνικό Διαφωτισμό, ὅπως παραδέχεται ὁ Καθηγητής κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης. Οἱ περισσότερες ἐκδόσεις ἀρχαιοελληνικῶν κειμένων ἔγιναν ἀπό κληρικούς. Ἀλλα΄καί ὅσοι Ἕλληνες διανοητές ἐπηρεάσθηκαν ἀπό τόν δυτικό Διαφωτισμό, δέν παρασύρθηκαν ἀπό τά ἀθεϊστικά στοιχεῖα του. Παράδειγμα ὁ Ρήγας Βελεστινλῆς, ὁ ὁποῖος ὅταν συνελήφθη στή Τεργέστη δήλωσε στούς Αὐστριακούς ἀνακριτές του: «Δύο εἶναι οἱ στόχοι μου. Πρῶτον ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς μου καί δεύτερον ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Πατρίδος μου». Αὐτή τήν ἑλληνορθόδοξη ἀντίληψη τοῦ Ρήγα τήν παραβλέπει τό συγκεκριμένο σχολικό βιβλίο. Παρουσιάζει στήν σελίδα 25 τόν Ρήγα σάν ἕνα απλό ἀντιγραφέα τοῦ εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ.
Ἀλλά καί στόν τομέα τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων ἡ Ὀρθόδοξη παράδοση συνέβαλε πολύ περισσότερο καί πολύ πρίν ἀπό τήν ἐμφάνιση τοῦ Διαφωτισμοῦ. Θυμίζουμε ὅτι τό πρῶτο Σύνταγμα τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, γνήσιο τέκνο τοῦ Διαφωτισμοῦ, προέβλεπε τήν ἐκπαίδευση μόνον τῶν ἀγοριῶν. Ἀντιθέτως στήν Ὀρθόδοξη Κωνσταντινούπολη τοῦ 1100, ἐπί ἐποχῆς Κομνηνῶν, διαβάζουμε στό Τυπικόν τοῦ Νοσοκομείου τῆς Μονῆς Παντοκράτορος ὅτι ὑπηρετοῦσαν πολλές γυναῖκες ἰατροί ( ἰάτραιναι). Τό Ἐλληνορθόδοξο Βυζάντιο (Ρωμανία) τοῦ 1100 ἐπέτρεπε στίς γυναῖκες νά λαμβάνουν πανεπιστημαική μόρφωση. 700 χρόνια μετά τό κατά τά ἄλλα «προοδευτικό» Σύνταγμα τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως εἰσάγει ὡς δημοκρατικό βῆμα τήν ἐκπαίδευση τῶν ἀγοριῶν καί μόνον! Αὐτά ἄραγε ποιό σχολικό βιβλία θά τά διδάξει στά παιδιά μας;
Φυσικά πρέπει οἱ νέοι μας νά μαθαίνουν τίς σημαντικές πολιτικές καινοτομίες πού ἐπέφερε ὁ Διαφωτισμός καί ἡ Γαλλική Ἐπανάσταση. Ὅμως εἶναι ἐπιστημονικό καί ἱστορικό σφάλμα νά κρίνονται καί νά ζυγίζονται οἱ πάντες μέ κριτήριο τήν αὐστηρή ἤ μή προσήλωσή τους στόν -ἐν πολλοῖς ἀντιχριστιανικό- Διαφωτισμό τοῦ 18ου αἰῶνος. Τό ἦθος τῶν Νεομαρτύρων πού ἔσωσαν μέ τό παράδειγμά τους τό Γένος μας ἀπό τόν ἐξισλαμισμό σέ ποιό κουτάκι τοῦ Διαφωτισμοῦ χωρεῖ; Προφανῶς δέν χωρεῖ πουθενά, γι’αὐτό καί τά σχολικά μας βιβλία τούς ἀγνοοῦν παντελῶς.

Β) Ἡ Ἁγία Λαύρα καί ἡ ἔναρξη τῆς Ἐπαναστάσεως. Στήν σελίδα 30 τοῦ βιβλίου ὑπάρχει ὁ γνωστός πίνακας πού ἀναπαριστᾶ τόν Γερμανό, Ἀρχιεπίσκοπο τότε τῶν Παλαιῶν Πατρῶν (τῆς Πάτρας) νά εὐλογεῖ τό λάβαρο στήν Ἁγία Λαύρα. Μέ ἐμφανῆ διάθεση εἰρωνείας καί μέ περιφρόνηση τῶν πηγῶν οἱ συγγραφεῖς σημειώνουν στήν λεζάντα: «Θ. Βρυζάκης. Ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός εὐλογεῖ τή σημαία τῆς ἐπανάστασης (φανταστική σύνθεση). Ἄν καί ὁ Ἀγώνας εἶχε ξεκινήσει λίγες μέρες νωρίτερα, ἡ 25η Μαρτίου ὁρίσθηκε τό 1838 ὡς ἐθνική ἐπέτειος γιά νά συνδεθεῖ ἡ κήρυξη τῆς Ἐπανάστασης μέ τόν Εὐαγγελισμό τῆς Θεοτόκου». Ὁ ὑπότιτλος αὐτός τοῦ ζωγραφικοῦ πίνακα καταδεικνύει ἀνάγλυφα τά ἀντιεκκλησιαστικά ἰδεολογικά σύνδρομα τῶν συγγραφέων, οἱ ὁποῖοι δέχονται νά γράφουν ἱστορία ἀγνοῶντας ἤ περιφρονῶντας τίς ἱστορικές πηγές. Θυμίζουμε:
Τήν 25η Μαρτίου ὡς ἡμερομηνία ἐνάρξεως τῆς Ἐπανστάσεως τήν ὅρισαν οἱ ἴδιοι οἱ ἐπαναστάτες, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ κληρικός Ἀμβρόσιος Φραντζῆς καί ἄλλοι πού μετεῖχαν στήν σύσκεψη τῆς Βοστίτσας τόν Ἰανουάριο τοῦ 1821. Προφανῶς τήν ἐπέλεξαν γιά νά προβάλουν τόν Ὀρθόδοξο Χριστιανικό χαρακτῆρα τοῦ Ἀγῶνος. Τό 1838 μέ διάταγμα τοῦ Ὄθωνος ἁπλῶς ἀναγνωρίσθηκε ἐπισήμως αὐτή ἡ ἐπιθυμία τῶν ἀγωνιστῶν. Δέν κατασκευάσθηκε ἐκ τῶν ὑστέρων ἡ σύνδεση Παναγίας καί Ἐλευθερίας.
Ὄντως δέν ἔγιναν ὅλα στίς 25 Μαρτίου, διότι εἶχε ἐξεγερθεῖ ἡ Ἀρεόπολη στίς 17 Μαρτίου, ἡ Καλαμάτα στίς 21 Μαρτίου, τήν ἴδια ἡμέρα τά Καλάβρυτα ἔδιωξαν τούς Τούρκους κλπ. Ὅμως ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός καί ἡ εὐλογία τοῦ λαβάρου στήν Ἁγία λαύρα δέν εἶναι μῦθος. Μπορεῖ τό γεγονός νά συνέβη λίγο νωρίτερα, δηλ. μεταξύ τῆς 8ης καί τῆς 23ης Μαρτίου, ἀλλά συνέβη πράγματι καί μαρτυρεῖται ἀπό πολλές κάι ἀνεξάρτητες πηγές. Ὁ Γάλλος πρόξενος στή Πάτρα Φραγκίσκος Πουκεβίλ καταγράφει τίς δύο φλογερές ὁμιλίες τοῦ Γερμανοῦ στήν Ἁγία Λαύρα καί στήν Πάτρα. Ὁ πρόκριτος Κανέλλος Δεληγιάννης στα΄Ἀπομηνμονεύματά του ὀμιλεῖ περί τοῦ ὅρκου τῶν ἀγωνιστῶν στήν Ἁγία Λαύρα. Οἱ Τάϊμς τοῦ Λονδίνου στίς 11-6-1821 καταγράφουν σχετική ἀνταπόκριση τῆς ἐποχῆς ἐκείνης μέ σαφῆ ἀναφορά στόν Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανό καί στήν Ἁγία Λαύρα. Ἡ παρισινή ἐφημερίδα LE CONSTITUTIONNEL στίς 6-6-1821 περιγράφει τήν κήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως στήν ἀνδρική Μονή τῆς Λαύρας τῆς Πελοποννήσου καί δίνει περιληπτικά τόν ἐθνεγερτικό λόγο τοῦ Ἀρχιεπισκόπυ Γερμανοῦ. Ὅλα αὐτά ξαναῆλθαν στήν ἐπικαιρότητα προσφάτως μέ ἀφορμή τήν ἀπαράδεκτη Ἱστορία τῆς Στ΄Δημοτικοῦ. Ἄν οἱ συγγαφεῖς τοῦ βιβλίου ἀγνοοῦν ἤ θέλουν νά ἀγνοοῦν τίς ἱοστορικές πηγές, τότε τό ἐγχείρημά τους πάσχει πολλαπλῶς. Εἶναι ἰδεολόγημα καί ὄχι ἐπιστημονική ἤ παιδαγωγική προσφορά.
Γ) Ὁ Μακεδονικός Ἀγών καί οἱ κάτοικοι τῆς Μακεδονίας. Στήν σελίδα 67 καί κάτω ἀπό τήν εὐρύτερη ἑνότητα «Τά Βαλκάνια τῶν ἀλληλοσυγκρουόμενων ἐθνικῶν ἐπιδιώξεων» ὑπάρχει μία προβληματική παράγραφος πού γράφει τά ἑξῆς: «Μακεδονικό ζήτημα καί μακεδονικός ἀγώνας. Ὁ ἀγώνας γιά τόν ἔλεγχο τῆς Μακεδονίας, πού ἦταν τότε τμῆμα τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ὀνομάσθηκε μακεδονικό ζήτημα. Ἕλληνες, Βούλγαροι καί Σέρβοι διεκδίκησαν, μέ βάση τίς δικές τους ἐπιδιώξεις ὁ καθένας, τήν ἐνσωμάτωση ὁλόκληρης ἤ ἑνός τμήματος τῆς Μακεδονίας. Ἡ σύγκρουση ἐκδηλώθηκε ἀρχικά ὡς ἀγώνας γιά τόν ἔλεγχο τῆς ἐκπίδευσης καί τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης τῶν κατοικων. Σύντομα, ὅμως, πῆρε ἔνοπλη μορφή». Ἐδῶ παρατηροῦμε μία ἄλλη πτυχή τοῦ μεταμοντέρνου ἰδεολογήματος: «Νά μήν ποῦμε τήν ἀλήθεια γιά ἕνα σημαντικό ἐθνικό θέμα ὥστε νά καλλιεργήσουμε πνεῦμα διεθνισμοῦ καί νά μή στενοχωρήσουμε τίς γειτονικές χῶρες». Τό κλειδί γιά τήν κατανόηση τοῦ προβλήματος εἶναι ποιά συνείδηση εἶχε ἡ πλειοψηφία τῶν Χριστιανῶν κατοίκων τῆς Μακεδονίας στά τέλη τοῦ 19ου αἰῶνος. Ἡ παρουσίαση τοῦ βιβλίου δίνει τήν ἐντύπωση ὅτι Σέρβοι, Βούλγαροι καί Ἕλληνες μαλώνανε σέ ξένο ἀχυρῶνα. Κι ὅμως ἐκεῖ κατοικοῦσαν ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι ἐδήλωναν τήν ἐθνική καί θρησκευτική τους συνείδηση μέ τήν ἵδρυση ἐκκλησιῶν καί σχολείων. Τό φρόνημα τῆς πλειοψηφίας παρέμενε ἑλληνορθόδοξο. Ἦσαν, ὄπως ἔλεγαν Ρωμηοί «πατριαρχικοί», ὁ δέ Ἄγγλος γεωγράφος καί ἱστορικός Στάνφορντ κατέγραψε τό 1877 πλειοψηφία ἐλληνικοῦ πληθυσμοῦ καί ἑλληνικῶν σχολείων. Ἀλλά καί στήν ἀπογραφή τοῦ Χιλμί Πασᾶ τό 1904 καταγράφονται στή Μακεδονία πολλοί περισσότεροι Ἕλληνες συγκριτικά μέ Βουλγάρους καί Σέρβους. Ἄρα ἡ ὀρθή περιγραφή στό σχολικό βιβλίο πρέπει νά ἐξηγεῖ ὅτι ἡ Βουλγαρική Ἐξαρχία καί οἱ ἔνοπλοι κομιτατζῆδες προσπάθησαν νά ἀλλοιώσουν τό φρόνημα μιᾶς ἑλληνορθόδοξης πλειοψηφίας. Αὐτή ἡ γηγενής πλειοψηφία, ἑλληνόφωνη, σλαβόφωνη καί βλαχόφωνη , μέ τόν ἐκκλησιαστικό, πνευματικό ἀλλά καί ἔνοπλο ἀγῶνα της διετράνωσε τήν ἐπιθυμία της νά ἀνήκει στήν Ἑλλάδα ὅταν φύγουν οἱ Τοῦρκοι. Ἡ θυσία παλληκαριῶν ἀπό τήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα, ὁπως ὁ Παῦλος Μελᾶς, ἦλθε νά ἐνισχύσει καί νά προβάλει τόν ἀγῶνα πού ἔδιναν ἐπί δεκαετίες οἱ ἐντόπιοι Ἕλληνες Μακεδόνες. Τό βιβλίο τῆς Γ΄ Γυμνασίου ἀναφέρεται μέν στήν ἄφιξη ἐθελοντῶν ἀπό τήν Νότιο Ἑλλάδα καί στόν θάνατο τοῦ Παύλου Μελᾶ τό 1904 (σελ. 68) πουθενά ὅμως δέν παρουσιάζει τήν ἑλληνικότητα τοῦ πληθυσμοῦ καί τήν ποικιλότροπη ἀντίστασή του στόν ἐκβουλγαρισμό (1878 - 1908).
Ἀνέφερα ὁρισμένα μόνον χαρακτηριστικά ἀτοπήματα τοῦ βιβλίου γιά νά καταδείξω πόσο στρεβλή ἱστορία παράγεται ὅταν οἰ συγγραφεῖς καθοδηγοῦνται ἀπό τά ἰδεολογήματα μιᾶς συγκεκριμένης σχολῆς σκέψεως. Δέν ζητῶ νά ἀποσυρθεῖ τό συγκεκριμένο βιβλίο. Εὔχομαι, ὅμως, οἱ συγγραφεῖς του νά ἐπιδείξουν ἐπιστημονική ὑπευθυνότητα καί νά ἐπανορθώσουν τά ἱστορικά σφάλματα βασιζόμενοι στίς πραγματικές ἱστορικές πηγές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ, Στ΄ ἔκδοση, ΑΚΡΙΤΑΣ, Ἀθήνα 2005
2. Κώστα Ζουράρι, ΒΕΒΗΛΑ, ΚΙΒΔΗΛΑ, ΣΚΥΒΑΛΑ, ἐκδ. ΑΡΜΟΣ, Ἀθήνα 2007.

Κ.Χ. 14-10-2007